پاورپوینت بررسی مبانی نظری طراحی پايانه اتوبوس هاي بين شهري 
 
بخشی از مطلب
هدف از احداث پايانه اتوبوس هاي بين¬شهري بطور كلي بالا بردن كيفيت ارائه خدمات ضروري به مسافرين و به حداقل رسانيدن ميزان مشكلات ترافيكي و عوارض محيط زيست و بالاخره متمركز نمودن كليه شركت هاي مسافربري بين¬شهري در يك محل معين به منظور كنترل و اجراي مقررات لازم در زمينه هاي مختلف مي¬باشد.
از نقطه¬نظر مهندسي حمل و نقل و ترافيك محل مطلوب جهت احداث پايانه¬ی اتوبوس هاي بين¬شهري مكاني است كه دسترسي به آن توسط كليه سيستم هاي حمل و نقل عمومي به سهولت و با هزينه كم انجام پذيرد. در بعضي از شهرهاي بزرگ دنيا كه شهرسازي و شبكــــــه ارتباطي پيدا كرده است، پايانه هاي اتوبوس هاي بين¬شهري در مراكز شهرها قرار دارد و با وجود آن¬كه تجهيزات و فضاي كافي و خدمات جنبي از عوامل مؤثر در برنامه¬ريزي پايانه ها به شمار مي¬رود، ولي اين عوامل هنگامي اهميت خود را حفظ مي¬نمايد كه پايانه در محل مناسبي احداث شده باشد. مناسب¬ترين محل براي احداث پايانه نقطه¬اي است كه دسترسي به آن با سهولت و راحتي توأم باشد. به بيان ديگر، پايانه معمولاً در نقطه¬اي احداث مي¬شود كه مركز تجمع جمعيت باشد، يعني شهرها و شهرك ها. مناطقي را كه فعاليت هاي صنعتي در آن ها جريان دارد بايد جدا از اين مورد دانست، زيرا اولاً جمعيت چنين مناطقي به حدي نيست كه بتوان براي آن يك هسته با مركز در نظر گرفت و همچنين، افرادي كه در مناطق مزبور بسر مي¬برند به سهولت به محل كار خود و ساير نقاط خدماتي دسترسي پيدا مي¬كنند.
از مقدمات فوق مي¬توان به اين نتيجه رسيد كه مركز شهرها و شهرك ها نقاط مناسبي جهت احداث پايانه به شمار مي¬روند. بهر تقــــدير، اين امكان وجود دارد كه به دلايلي، كه پاره¬اي از آن ها ذيلاً ذكر مي¬گردد، دست¬يابي به مناطق مركزي ميسر نباشد و با مناطق مزبور مناسب تشخيص داده نشوند:
الف- اكثر زمين هاي واقع در منطقه مركزي قبلاً اشغال شده باشد و تأمين زمين خالي در منطقه مركز يا نزديك آن مقدور نباشد.
ب- هنگامي كه در منطقه مركزي زمين خالي وجود نداشته باشد، مي¬توان نقاط اشغال شده را تصرف نمود و در برنامه¬ی كاربري زمين موردنظر تجديد نظر به عمل آورد. ولي، هزينه اين اقدام عموماً اقتصادي نيست ومستلزم صرف زمان بسيار است.
ج- تراكم ناشي از وسايل نقليه¬اي كه از پايانه استفاده مي¬كنند ممكن است مورد قبول مقامات محلي و مسئولان برنامه‌ريزي واقع نشود.
د- اثرات محيطي ناشي از پايانه از قبيل آلودگي شنيداري و موانع ديداري ممكن است در بسياري موارد مورد قبول سكنه نقاط مزبور قرار نگيرد و يا با اعتراض روبرو شود.
هـ- در صورت عدم وجود شبكه ارتباطي مطلوب سفرهايي كه از نقاط مختلف شهر به پايانه و بالعكس صورت مي¬گيرد و همچنين سفرهاي اتوبوس هاي بين¬شهري ( از پايانه به خارج شهر و بالعكس) با مشكلات بسياري انجام خواهد شد.
البته لازم به ذكر است كه با توجه به بافت شهرهاي موجود ما و اين نكته كه تعيين محل استقرار و طرح معماري پايانه اتوبوس هاي بين¬شهري بستگي به عوامل فيزيكي و اجتماعي متعدد دارد لذا نمي¬توان يك الگوي مشخصي را در همه جا بكار برد. بررسي موقعيت پايانه در هر يك از شهرهاي ايران بايد بطور جداگانه توسط كارشناساني كه از ويژگي هاي اجتماعي و مسايل شهري هر محل شناخت كافي دارند مورد بررسي دقيق قرار گيرد. بطور كلي مواردي كه بايد در برنامه¬ريزي بررسيِ‌ تعيين محل استقرار پايانه مورد توجه خاص قرار گيرد به شرح زير مي¬باشد:
- برداشت آماري در مورد سفرهايي كه در وضع موجود هر شهر انجام مي¬شود.
- سهولت دسترسي به شبكه راه هاي درون¬شهري و برون¬شهري در حال و آينده.
- مجاورت به مناطقي كه از بالاترين ميزان توليد و جذب سفرهاي بين¬شهري برخوردار است.
- توجه به نحوه توسعه و گسترش شهري در آينده.
- وجود امكانات مناسب جهت گسترش و ايجاد تسهيلات رفاهي از قبيل مسافرخانه، فروشگاه و فضاي سبز.
- برخورداري از شرايطي كه حداقل مشكلات محيط زيست و عوارض جانبي را سبب گردد. 
با توجه به تأخير حركت وسايل نقليه و در نظر گرفتن زمان انتظار در برنامه¬ريزي پايانه مدت زمان انتظار بايد منظور گردد و با توجه به آن وسايل راحتي و تجهيزات كافي خدماتي پايانه فراهم شود. دامنه اين تجهيزات و تسهيلات به موقعيت فرهنگي، اجتماعي و اقتصادي جامعه¬ی استفاده¬كننده بستگي دارد و مي¬تواند از يك نيمكت ساده براي نشستن تا مجموعه كاملي از امكانات رفاهي و خدماتي تشکیل شده باشد باشد.
 
ارتباط كلي پايانه ها:
پايانه ها بطور كلي اعم از مسافربري يا باربري در جهت انجام وظيفه¬ی خود ناچار از يك نوع ارتباط مخصوص برخوردارند كه بسته به نوع پايانه ارتباط آن ها متفاوت مي¬باشد.
پايانه هاي مسافربري كه با مسافر (انسان) سر و كار دارند و مي¬خواهند بهترين خدمات را به مسافر خود بدهند تا حدي كه مسافر خود را تا نقطه¬ی بعدي مقصد او نيز هدايت كنند ناچار از ارتباط با يكديگرند. اين ارتباط يا بين پايانه هاي غيرهمنوع است مثل:
فرودگاه و پايانه اتوبوسراني، كه در اين حالت مسافر رسيده از مسافت دور به فرودگاه (توريست ها) براي سياحت و سفر به ساير نقاط از طريق زميني را راهنمايي به پايانه اتوبوس نموده و حتي خدمات رفاهي از قبيل هتل موقت در اختيار وي قرار مي¬دهند و يا بلعكس.
لذا هر چه اين دو پايانه از نظر بعد مسافت كمتر و سهولت دسترسي به يكديگر آسان¬تر باشند سرويس¬دهي آن ها به يكديگر بيشتر و ساده¬تر خواهد بود و اگر پايانه ها همنوع بودند كه در اين حالت يا در يك شهر قرار دارند (مثل تهران) كه ارتباط آن ها، سرويس‌دهي هر يك از پايانه¬ها به مسافريني است كه از محدوده جغرافيايي پايانه ديگر مي¬خواهد در جهت مسيرهاي اصلي پايانه اوليه سفر كنند. بطور مثال اگر در تهران پايانه غرب و جنوب را در نظر بگيريم ارتباط اين دو پايانه سرويس‌دهي پايانه غرب به مسافريني كه در جنوب تهران ساكن هستند و مي¬خواهند به غرب كشور سفر نمايند كه اين مسئله با ايجاد نمايندگي فروش بليط در پايانه جنوب براي سفرهاي غرب كشور و سوار كردن اين¬گونه مسافرين از اين پايانه عملي مي¬باشد و يا اينكه به مسافريني كه مي¬خواهند از تهران به عنوان تغيير مسير استفاده نمايند (مسافر عبوري) اگر به پايانه غرب وارد شده و عازم جنوب كشور باشد با استفاده از امكانات نمايندگي سفرهاي جنوب در پايانه غرب بدون زحمت و صرف وقت مي¬تواند براي سفر بعدي و مقصد اصلي خود انتخاب وسيله نمايد، و در صورت تأخير از امكانات اسكان موقت آنجا نيز استفاده نمايد.
ارتباط پايانه‌ هاي بين دو شهر نيز در ايجاد امكانات رفاهي و براي غريبه و مهمانان و نيز آگاهي يكديگر از برنامه حركت و ورود اتوبوس ها به مقصد خواهد بود تا بتوانند برنامه¬ريزي صحيحي براي تنظيم ساعات حركت داشته باشند.
 
 
عناصر عملكردي، ضوابط برنامه¬ريزي پايانه ها:
ساختار تشكيلات عملكردي يك پايانه به طور كلي با هندسه، سطح و ريخت زمين، ارتباط آن با دسترسي‌ هاي مجاور، حجم و نوع فعاليت‌ها و همچنين تردد مسافران و اتوبوس‌ها مشخص مي‌گردد. گرچه طراحي تمام پايانه‌ها در كليات تا حدودي مشابه يكديگر مي‌باشد، ولي تفاوت‌هاي اساسي نيز در بعضي موارد بين آن ها وجود دارد.
نحوه¬ی طراحي كليه انواع پايانه، بيشتر اوقات با حجم اتوبوس و مسافر ديكته مي‌گردد. البته اين موضوع در موارد طراحي پايانه‌ هاي درون شهري كه با حجم بسيار زياد فعاليت مي‌كنند، بسيار حساس‌تر و شديدتر است. در چنين تسهيلاتي طراحي بيشتر تحت كنترل و تأثير حجم مسافر و اتوبوس و رواني تردد، فرم گرفته و نياز به سطح زيربناي زياد براي تعداد زيادي سكو بوجود مي‌آيد. و اين در حالي است كه سطح فضاهاي مربوط به بار مسافران به حداقل رسيده، به طور كلي حذف مي‌شود. اين نياز زياد به فضا، احتمالاً به كار گرفتن راه‌حل هايي را ديكته مي¬نمايد كه در آن ها اتوبوس ها در سطوح و طبقات مختلف حركت مي‌كنند و تردد مسافران در سطوح مابين آن ها صورت مي‌پذيرد. دسترسي سواره در اين نوع پايانه‌ ها بدين ترتيب صورت مي‌پذيرد كه در سمتي كه در پلان‌ ها براي اتوبوس ها اختصاص داده شده است، ورود و خروج اتوبوس ها معمولاً از جاده هاي سريع و بزرگراه ها انجام مي‌شود. در سمت ديگر در پلان ها كه به مسافران اختصاص دارد، مسافران با اتومبيل، تاكسي و يا ساير وسايل حمل و نقل به پايانه وارد و يا از آن خارج مي‌گردند.
بطوركلي خصوصيات مهم طراحي مربوط به پايانه هاي شهرـ فرودگاه دركارآيي امكانات مربوط به كنترل بليط، تحويل بار و دادن اطلاعات پرواز خلاصه مي‌شود. افزون بر اين، در اين نوع پايانه ها، نياز به فضاي پيشخوان هاي كنترل بليط و توزين بار و همچنين نياز به نقاله هاي مخصوص براي انتقال بار به انبارهاي مخصوص از اهم موارد مربوط به طراحي است. در اين پايانه ها، فراهم آوردن تسهيلات مربوط به ليموزين، اتومبيل و تاكسي نيز از ضروريات طرح است.
پايانه هاي “شهرـ حومه” احتمالاً‌ ساده¬ترين نوع پايانه¬ها در رابطه با طراحي هستند. مهم¬ترين خواسته طراحي در اين مورد مربوط به فراهم آوردن پاركينگ كافي است. اغلب مسافران اين پايانه ها با اتومبيل شخصي به پايانه آمده وآن را براي مدت¬زمان خاصي در پاركينگ مي‌گذارند. البته تعدادي ازمسافران نيز توسط نزديكان خود به پايانه آورده شده و در آنجا پياده مي‌شوند. در پاره¬اي موارد ممكن است دسترسي به پايانه به وسيله اتوبوس هاي محلي و تاكسي صورت پذيرد.
بدین ترتيب ضروريست كه پاركينگ به ترتيبي استقرار يابدكه زمان و فاصله پياده¬رو تا پايانه به حداقل برسد. همچنين دخول و خروج به پاركينگ نيز بايستي به ترتيبي طراحي شود كه در جاده ها و خيابان هاي شرياني حول و حوش پايانه ايجاد ازدحام نگردد. در صورت امكان بايد پياده¬روهاي سرپوشيده پاركينگ ها را به ترمينال ها متصل نمايد.
از آنجا كه حركت پياده و سواره در اين نوع پايانه ها معمولاً در يك سطح انجام مي‌شود، بايد بهر طريق ممكن اين دو حركت را از يكديگر جدا كرد تا از ايجاد خطر جلوگيري گردد.
خواسته هاي مربوط به تسهيلات پايانه¬اي ايجاد فضاهاي گوناگوني را براي عملكردهايي نظير فروش بليط، ماشين هاي مخصوصي كه در آن ها ساندويچ، نوشابه، شكلات و غيره فروخته مي¬شود و يا كافه¬ترياهاي كوچك، تسهيلات بهداشتي، دفاتر كار و انبارهاي مختلف دربر دارد كه در بخش بعدي به توضيح خواسته هاي مزبور مي‌پردازيم.
 چیدمان پایانه: 
پایانه¬ی مسافربري بطور كلي داراي 3 فضا مي‌باشد: 
1- باجه بليط فروشي 2- سرپناه 3- سكو 
سكو بهترين فضاي ترمينال و سرپناه و باجه بليط فروشي، خدمات است. 
 
دیاگرام 2-1: چیدمان پایانه
چيدمان عملكردي
•    دسترسي مستقيم از مسير به سكو
•    دسترسي غيرمستقيم از مسير به سكو
به دليل جاذبه خاص سكو در ترمينال هایي كه دسترسي مستقيم از مسير به سكو دارند انتخاب بين سكو و بقيه فضاها به عنوان مهم¬ترين مسئله سيركولاسيون مطرح مي شود كه امكانات اوليه از قبيل سايه¬بان براي نشستن و بوفه¬اي جهت تغذيه سرپایي در كنار آن تعبيه شود عملاً همين فضا با تمام فضاهاي پايانه رقابت مي¬كند.
 دیاگرام 2-2: چیدمان عملکردی
هرچه عملكرد ساده¬تر باشد دامنه خدمات پايانه محدودتر مي شود. اما پايانه هايي كه عملكرد پيچيده¬تري دارند در اين مورد به دو صورت دچار مشكل مي¬شوند مانند ترمينال جنوب تهران كه مسافر بالاجبار بايد جهت اطلاعات بيشتر به ساختمان مركزي رجوع كند.
اكثر مسافران فقط برای تهیه¬ی بلیط به فضای ترمینال وارد می¬شوند.
مسيرهاي فرعي بايد موازي با مسير اصلي قرار گيرند.
 دیاگرام 2-3: قرار گيري پايانه در كنار مسير
 
سه نكته مهم در محل قرارگيري پايانه نسبت به مسير عبارتند از:
1.    سطح تماس پايانه با مسير 
2.    حلقه اتصال پايانه و مسير ( تشكيلات ورودي)
3.    ديد از مسير به پايانه و بالعكس
الف: پايانه مي¬تواند به صورت خطي گسترده شود.
در اين¬گونه موارد تشكيلات ورودي را نمي¬توان به راحتي مركزيت و تأكيد خاصي داد مگر اينكه بيشترين جبهه¬هاي تماس را با حصار يا نرده جدا نمود كه راه حل ضعيفي است در عوض در اين مورد، مسير، بيشترين خدمات را مي¬تواند به پايانه ارائه دهد از قبيل:
•    امكان جداسازي حركت هاي مختلف
•    پويایي مجموعه و شركت بيشتر در فضاي شهري 
•    عدم ايجاد گره هاي ترافيكي
 
ب: پايانه مي¬تواند كم¬ترين سطح تماس را با مسير داشته باشد.                               
 
 
دیاگرام 2-4: کم¬ترین سطح تماس با مسیر
 
دراين نوع، كم¬ترين ديد از مسير و پايانه به هم و بيشترين كنترل بر روي ورودي به وجود مي¬آيد. اين مورد در ترمينال هایي كه پله پله ارتفاع آن ها كم كم تغيير مي¬كند بيشترين راندمان و كم¬ترين سردرگمي را دارد.
اگر پايانه به صورت حجمي متراكم و خاص و ايزوله در كنار مسير فرعي قرار گيرد بيشترين نمود شهري و خاطره¬انگيزي را در ناظر ايجاد مي¬كند.
به كارگيري اين فرم ها نسبت به محيط اطراف، ملزومات خاص خود را دارد. از جمله ارتفاع گرفتن و به كارگيري فرم هاي خاص و چشمگير.
 
ج: پايانه مي¬تواند جزیي از مسير باشد.
بيشترين خدمات مسير به پايانه – بيشترين خدمات پايانه به عبور سواره – و خلوص فضا از محاسن و كم رنگ شدن تشكيلات سرپناه از معايب آن خواهد بود. چون خدمات اقامتي و تجاري، انسجام خود را از دست داده و داراي كيفيات مختلف خواهند بود.
 
  
دیاگرام 2-5: پایانه می¬تواند جزیی از مسیر باشد
اين سبك را مي¬توان تقريباً در تمام شهرهایي كه پايانه طراحي شده¬اي ندارند مشاهده كرد و ارگانيك¬ترين نوع پايانه است.
پايانه مي¬تواند منسجم¬كننده¬ی مجموعه¬اي از مسيرها باشد.
 
د: پايانه به عنوان يك گره:
از نظر خصوصيات ارتباط همانند هنگامي است كه پايانه به صورت طولي در كنار مسير قرار گرفته و به لحاظ فرمي مي¬تواند فرمي مركزي داشته باشد.
 
 
دیاگرام 2-6: پایانه می¬تواند به عنوان یک گره باشد
 
فرم مجموعه¬اي:
•     پيچيدگي سيركولاسيون داخلي و ارتباط آن¬ها با مسير
•    پراكندگي عملكردها و به طور كلي، پيچيدگي روابط عملكردي
•    فضاها مي¬توانند انساني¬تر شوند زيرا با ريز كردن فضا و توزيع يكنواخت در فضاي باز از ايجاد سازه¬هاي عظيم كه تأثير رواني ناخودآگاه ( اعجاب و ترس) در مسافر بوجود مي¬آورد جلوگيري كرد 
 
 
 
فرم شعاعي:
عملكردهاي ترمينال در اين فرم ها بهتر جواب مي¬دهند مانند عملكرد اصلي سرپناه از قبيل سالن انتظار و رستوران و...
 
فرم خطي:
فرم خطي بيانگر يك لبه است و اين لبه بيشتر از ديگر انواع فرم با مسير ارتباط برقرار مي¬كند و به هم خدمات متقابلي مي¬دهند. اما فرم خطي، فضا را حجره حجره مي¬كند و از اين جهت جمعيت را غربال مي¬كند. اين باعث كاهش ازدحام و شلوغي مي¬شود ولي اين فرم با بعضي عملكردهاي ترمينال سازگاري ندارد از جمله سالن انتظار.
 دیاگرام 2-7: چیدمان عملکردی ترمینال کاوه اصفهان
 دیاگرام 2-8: چیدمان عملکردی ترمینال هامبورگ آلمان
دیاگرام 2-9: چیدمان عملکردی ترمینال گوتنبرگ سوئد
 
فرم مركزي:
انتظام اين فرم ها بر مبنــــــاي هندسی قوی، معمولاً مجال را براي خصوصيات عملكردي تنگ مي¬سازد. تقسيم¬بندي عملكردي در اين فرم ها به صورت لايه¬اي و محوري، اجتناب¬ناپذير است.
خصوصيات     نظم و تابعيت هر چيز بر اساس يك هندسه قوي
                       صريح و واضح بودن فضاها و حوزه¬هاي عملكردي
معمولاً حوزه هاي عملكردي در پايانه هاي مركزي به يك صورت است. مركزي¬ترين و مهم¬ترين فضاي سازمان¬دهنده عملكرد، سرپناه ورودي مجموعه را دربر مي¬گيرد.
 دیاگرام 2-10: فرم مركزي پایانه ترمینال کاوه اصفهان
 
فرم شبكه¬اي:
در اين فرم نيز همانند فرم مركزي از يك انتظام فضايي بر مبناي قوي هندسي برخورداريم. 
 
 
و.....